Borsa grafikleri, yatırımcılar için hisse senedi fiyatlarının zaman içindeki hareketlerini görselleştiren önemli araçlardır. Bu grafikler, hisse senedi fiyatlarının geçmiş performansını analiz etmeye ve gelecekteki fiyat hareketlerini tahmin etmeye yardımcı olur. Peki, borsa grafiği nasıl okunur? İşte adım adım bir rehber.
1. Grafik Türleri
Borsa grafikleri, fiyat hareketlerini ve hisse senedinin performansını analiz etmek için çeşitli türlerde gelir. En yaygın grafik türleri çizgi grafikleri, çubuk grafikleri ve mum grafikleridir. Her biri farklı bilgileri vurgular ve yatırımcıya farklı açılardan bakış sunar.
Çizgi Grafikleri
Çizgi grafikleri en basit grafik türüdür ve genellikle yalnızca kapanış fiyatlarını gösterir. Bu grafikte, her kapanış fiyatı bir noktaya işaret edilir ve bu noktalar bir çizgi ile birleştirilir. Çizgi grafikleri, uzun vadeli trendleri ve genel fiyat hareketlerini izlemek için idealdir. Basit yapısı sayesinde karmaşık detaylardan uzak durarak genel eğilimleri hızlıca anlamanızı sağlar.
Çubuk Grafikleri
Çubuk grafikleri, daha fazla bilgi sağlar ve her bir zaman dilimi için açılış, kapanış, en yüksek ve en düşük fiyatları gösterir. Her çubuk, belirli bir zaman dilimini temsil eder ve:
- Açılış ve kapanış fiyatları yatay çizgilerle gösterilir.
- Çubuğun üst ve alt noktaları, o dönemdeki en yüksek ve en düşük fiyatları temsil eder.
Bu grafik türü, fiyat dalgalanmalarını ve piyasa hareketlerini daha detaylı analiz etmek isteyen yatırımcılar için kullanışlıdır.
Mum Grafikleri
Mum grafikleri, çubuk grafiklerine benzer ancak daha görseldir ve bilgileri daha net bir şekilde sunar. Her bir mum, belirli bir zaman dilimindeki fiyat hareketlerini temsil eder. Mum grafikleri:
- Gövde. Açılış ve kapanış fiyatları arasındaki farkı gösterir. Dolu bir gövde fiyatın düştüğünü (genellikle kırmızı), boş bir gövde fiyatın yükseldiğini (genellikle yeşil) belirtir.
- Fitiller. Gövdenin üst ve altındaki ince çizgiler, o dönemdeki en yüksek ve en düşük fiyatları gösterir.
Mum grafikleri, yatırımcıların fiyat hareketlerini ve trendlerini hızlı ve kolay bir şekilde analiz etmelerini sağlar. Her bir mumun şekli ve rengi, piyasa hakkında önemli ipuçları verir. Örneğin, uzun bir yeşil mum, güçlü bir yükseliş trendine işaret ederken, uzun bir kırmızı mum, güçlü bir düşüş trendini gösterir.
2. Eksenleri Anlama
Borsa grafikleri, fiyat hareketlerini ve zaman dilimlerini temsil etmek için iki eksen kullanır: yatay eksen (X ekseni) zamanı, dikey eksen (Y ekseni) ise hisse senedi fiyatını gösterir. Bu eksenleri doğru bir şekilde anlamak, grafiklerin okunması ve analiz edilmesi için kritiktir.
Yatay Eksen (X Ekseni)
Yatay eksen zamanı temsil eder. Bu eksen, belirli bir zaman diliminde hisse senedi fiyatlarının nasıl değiştiğini gösterir. Günlük grafiklerde, her bir nokta veya çubuk bir günü temsil ederken, haftalık grafiklerde bir hafta, aylık grafiklerde ise bir ay temsil edilir. Bu sayede, kısa vadeli fiyat değişimlerini izlemek veya uzun vadeli trendleri analiz etmek mümkündür. Zaman dilimini değiştirerek, farklı dönemlerde hisse senedi performansını değerlendirebilirsiniz.
Dikey Eksen (Y Ekseni)
Dikey eksen fiyatı temsil eder. Bu eksen, hisse senedinin fiyat hareketlerini gösterir. Grafiğin alt kısmı düşük fiyatları, üst kısmı ise yüksek fiyatları temsil eder. Fiyat ekseni genellikle doğrusal veya logaritmik olabilir. Doğrusal ölçek, fiyat değişimlerini net bir şekilde gösterirken, logaritmik ölçek büyük fiyat değişimlerini daha iyi yansıtır. Bu, yatırımcının belirli bir zaman diliminde hisse senedi fiyatının ne kadar yükselip düştüğünü anlamasına yardımcı olur.
Eksenlerin Kullanımı
Eksenler arasındaki ilişkiyi anlamak, fiyat trendlerini ve piyasa hareketlerini analiz etmek için önemlidir. Örneğin, yatay eksen üzerinde belirli bir zaman diliminde, dikey eksen üzerinde fiyatın nasıl değiştiğini görmek, hisse senedinin performansını değerlendirmeye yardımcı olur. Ayrıca, destek ve direnç seviyelerini belirlemek için bu eksenleri kullanabilirsiniz. Destek seviyesi, fiyatın genellikle düşmediği bir noktayı gösterirken, direnç seviyesi fiyatın genellikle yükselmediği bir noktayı gösterir.
3. Mum Grafikleri
Mum grafikleri, yatırımcılar arasında en popüler grafik türüdür ve fiyat hareketlerini görsel olarak çekici ve bilgilendirici bir şekilde sunar. Her bir mum, belirli bir zaman dilimindeki (örneğin bir gün, bir saat veya bir dakika) fiyat hareketlerini temsil eder.
Mumun Gövdesi
Mumun gövdesi, açılış ve kapanış fiyatları arasındaki farkı gösterir. Gövde, mumun “görünür” kısmıdır ve fiyatın zaman dilimi boyunca ne yönde hareket ettiğini anlamamıza yardımcı olur. Yeşil veya boş bir gövde, fiyatın yükseldiğini; kırmızı veya dolu bir gövde ise fiyatın düştüğünü gösterir. Açılış fiyatı gövdenin alt kısmında, kapanış fiyatı ise üst kısmında yer alır (yeşil mum için). Kırmızı mumda ise açılış fiyatı üstte, kapanış fiyatı altta bulunur.
Fitiller (Gölge)
Mumun gövdesinin üstünde ve altında bulunan ince çizgilere fitil veya gölge denir. Üst fitil, belirli bir zaman diliminde ulaşılan en yüksek fiyatı; alt fitil ise en düşük fiyatı gösterir. Bu fitiller, piyasanın o dönemde ne kadar dalgalandığını anlamamıza yardımcı olur. Örneğin, uzun bir üst fitil, fiyatın o dönemde yükseldiğini ancak tekrar düşüşe geçtiğini gösterir.
Renk ve Anlamı
Mumların rengi, fiyatın yükseldiğini veya düştüğünü hızlıca anlamanızı sağlar. Yeşil veya beyaz mumlar fiyatın yükseldiğini (boğa piyasası), kırmızı veya siyah mumlar ise fiyatın düştüğünü (ayı piyasası) gösterir. Renkler, yatırımcıların piyasa trendlerini ve duygularını daha kolay yorumlamasını sağlar.
Örnekler
Bir mumun yapısını anlamak için örnekler üzerinden gidelim. Yeşil bir mum düşünelim: Açılış fiyatı 100 TL, kapanış fiyatı 110 TL, en yüksek fiyat 115 TL, en düşük fiyat 95 TL olsun. Bu mum, fiyatın 100 TL’den açılıp 110 TL’ye yükseldiğini, bu süre zarfında 115 TL’ye kadar çıktığını ve 95 TL’ye kadar düştüğünü gösterir. Gövde yeşil renkte olacak ve alt ve üst fitiller gövdenin üstünde ve altında uzanacaktır.
Kırmızı bir mumda ise açılış fiyatı 120 TL, kapanış fiyatı 110 TL, en yüksek fiyat 125 TL, en düşük fiyat 105 TL olsun. Bu durumda, fiyatın 120 TL’den açılıp 110 TL’ye düştüğünü, bu süre zarfında 125 TL’ye kadar çıktığını ve 105 TL’ye kadar düştüğünü görürüz. Gövde kırmızı renkte olacak ve alt ve üst fitiller gövdenin üstünde ve altında uzanacaktır.
Formasyonlar
Mum grafiklerinde belirli formasyonlar da bulunur ve bu formasyonlar, fiyat hareketleri hakkında ipuçları verebilir. Örneğin, Doji formasyonu açılış ve kapanış fiyatlarının neredeyse aynı olduğu bir durumu ifade eder ve piyasanın kararsız olduğunu gösterir. Hammer formasyonu ise alt fitili uzun, gövdesi kısa olan bir mumdur ve düşüş trendinin sonunda ortaya çıkarak potansiyel bir yükseliş sinyali verir.
4. Teknik Göstergeler
Borsa grafikleri üzerinde teknik göstergeler kullanarak, hisse senedi fiyatlarının gelecekteki hareketlerini tahmin etmek ve yatırım kararlarınızı desteklemek mümkündür. Bu göstergeler, fiyatların aşırı alım veya aşırı satım durumunda olup olmadığını ve fiyat hareketlerinin gücünü anlamaya yardımcı olur. İşte en yaygın kullanılan teknik göstergelerden bazıları:
Hareketli Ortalamalar (Moving Averages)
Hareketli ortalamalar, belirli bir zaman dilimi boyunca hisse senedi fiyatlarının ortalamasını alarak trendleri belirlemeye yardımcı olur. İki ana türü vardır:
- Basit Hareketli Ortalama (SMA). Belirli bir dönem boyunca fiyatların basit ortalamasını alır. Örneğin, 50 günlük SMA, son 50 günün kapanış fiyatlarının ortalamasını gösterir.
- Üstel Hareketli Ortalama (EMA). Daha yakın tarihli fiyatlara daha fazla ağırlık verir ve bu nedenle SMA’ya göre daha hızlı tepki verir. EMA, trend değişikliklerini daha erken yakalamak için kullanılır.
Hareketli ortalamalar, fiyatın genel eğilimini görmek ve destek/direnç seviyelerini belirlemek için kullanılır. Örneğin, fiyatın SMA’nın üzerinde olması, yükseliş trendine işaret ederken, SMA’nın altında olması düşüş trendine işaret edebilir.
RSI (Göreceli Güç Endeksi)
RSI, hisse senedinin aşırı alım veya aşırı satım durumunda olup olmadığını belirlemek için kullanılan bir momentum göstergesidir. 0 ile 100 arasında bir değer alır:
- 70’in Üzerinde. Hisse senedi aşırı alım durumunda olabilir ve fiyatın düşüşe geçmesi beklenir.
- 30’un Altında. Hisse senedi aşırı satım durumunda olabilir ve fiyatın yükselişe geçmesi beklenir.
RSI, genellikle 14 günlük bir süre için hesaplanır ve bu süredeki fiyat değişikliklerinin büyüklüğünü ölçer. Yatırımcılar, RSI değerlerini kullanarak alım ve satım kararlarını destekleyebilirler.
Bollinger Bantları
Bollinger Bantları, hisse senedi fiyatlarının volatilitesini ölçen bir göstergedir. Üç bileşenden oluşur:
- Orta Bant. Genellikle 20 günlük basit hareketli ortalamadır.
- Üst Bant. Orta bandın üzerinde, belirli bir standart sapma mesafesinde yer alır.
- Alt Bant. Orta bandın altında, belirli bir standart sapma mesafesinde yer alır.
Fiyatlar, genellikle üst ve alt bantlar arasında dalgalanır. Üst banda yaklaşan fiyatlar, aşırı alım sinyali verirken, alt banda yaklaşan fiyatlar aşırı satım sinyali verebilir. Bollinger Bantları, fiyatların ne zaman aşırı volatil olduğunu veya ne zaman daha sakin olduğunu anlamak için kullanılır.
MACD (Hareketli Ortalama Yakınsama Uzaklaşma)
MACD, iki hareketli ortalama arasındaki ilişkiyi analiz eden bir göstergedir ve trendin gücünü ve yönünü belirlemeye yardımcı olur. Üç bileşeni vardır:
- MACD Hattı. 12 günlük EMA ile 26 günlük EMA arasındaki farkı gösterir.
- Sinyal Hattı. 9 günlük EMA’dır ve MACD hattı ile birlikte yorumlanır.
- Histogram. MACD hattı ile sinyal hattı arasındaki farkı gösterir.
MACD hattı sinyal hattını yukarı keserse, bu bir alım sinyali olarak kabul edilir. Aşağı keserse, bu bir satım sinyali olarak yorumlanır. Histogramın pozitif veya negatif olması, trendin gücünü ve yönünü gösterir.
5. Destek ve Direnç Seviyeleri
Destek ve direnç seviyeleri, hisse senedi grafiklerinde belirli fiyat noktalarını ifade eder ve yatırımcıların alım-satım kararlarını desteklemek için önemli ipuçları sunar. Bu seviyeler, piyasa katılımcılarının belirli fiyatlarda nasıl tepki verdiğini gösterir.
Destek Seviyesi
Destek seviyesi, fiyatın düşüşe geçtiğinde sıçradığı ve tekrar yükselmeye başladığı bir fiyat noktasıdır. Bu seviye, yatırımcıların hisse senedini çekici bulduğu ve alım yaptıkları yerdir. Destek seviyesinin altında işlem görmek zor olur çünkü bu seviyede güçlü alım talebi vardır.
Örneğin, bir hisse senedi sürekli olarak 50 TL seviyesine düştüğünde alıcı buluyorsa, bu 50 TL seviyesi destek seviyesi olarak kabul edilir. Bu noktada yatırımcılar, fiyatın daha fazla düşmeyeceğine inanarak alım yaparlar. Eğer bu destek seviyesi kırılırsa, hisse senedinin daha da düşmesi muhtemeldir çünkü alıcılar bu fiyatın altındaki seviyelerde daha az aktif olabilir.
Direnç Seviyesi
Direnç seviyesi ise, fiyatın yükseldiği zaman durakladığı ve geri çekilmeye başladığı bir fiyat noktasıdır. Bu seviye, yatırımcıların hisse senedini pahalı bulduğu ve satış yaptıkları yerdir. Direnç seviyesinin üzerinde işlem görmek zor olur çünkü bu seviyede güçlü satış baskısı vardır.
Örneğin, bir hisse senedi sürekli olarak 100 TL seviyesine yaklaştığında satıcı buluyorsa, bu 100 TL seviyesi direnç seviyesi olarak kabul edilir. Bu noktada yatırımcılar, fiyatın daha fazla yükselmeyeceğine inanarak satış yaparlar. Eğer bu direnç seviyesi aşılırsa, hisse senedinin daha da yükselmesi muhtemeldir çünkü satıcılar bu fiyatın üstündeki seviyelerde daha az aktif olabilir.
Destek ve Dirençlerin Belirlenmesi
Destek ve direnç seviyelerini belirlemek için geçmiş fiyat hareketlerini analiz etmek gerekir. Grafiklerde belirli bir fiyat seviyesinin birçok kez test edilip geri döndüğü noktalar, destek veya direnç seviyeleri olarak kabul edilir. Bu seviyeleri belirlerken şu faktörlere dikkat edilmelidir:
- Tarihsel Veriler. Geçmişte fiyatın birçok kez sıçradığı veya durakladığı seviyeleri gözlemleyin.
- Hacim. Yüksek işlem hacmi olan seviyeler, güçlü destek veya direnç noktaları olabilir.
- Teknik Göstergeler. Hareketli ortalamalar, Fibonacci düzeltme seviyeleri ve diğer teknik göstergeler destek ve direnç seviyelerinin belirlenmesinde yardımcı olabilir.
Destek ve Dirençlerin Önemi
Destek ve direnç seviyeleri, yatırımcıların alım ve satım kararlarını desteklemek için kullanılır. Bu seviyeler, fiyatın belirli bir noktada nasıl tepki vereceğini anlamaya yardımcı olur ve yatırımcıların risk yönetimi stratejilerini geliştirmelerine olanak tanır. Destek seviyesine yakın bir noktada hisse almak, potansiyel zararı sınırlayabilirken, direnç seviyesine yakın bir noktada satış yapmak potansiyel karı maksimize edebilir.
6. Trend Çizgileri
Trend çizgileri, borsa grafiklerinde fiyat hareketlerinin genel yönünü belirlemek ve yatırım kararlarını desteklemek için önemli araçlardır. Yatırımcılar, fiyatların gelecekte nasıl hareket edebileceğini tahmin etmek için trend çizgilerini kullanırlar.
Yükseliş Trendi
Yükseliş trendi, fiyatların genel olarak yükseldiğini gösterir. Bu trend, ardışık olarak daha yüksek dipler ve daha yüksek zirveler oluştuğunda ortaya çıkar. Yükseliş trendini belirlemek için, en düşük fiyat noktalarından (diplerden) bir çizgi çekilir. Bu çizgi, destek çizgisi olarak da bilinir ve fiyatın düşüşe geçtiğinde sıçradığı noktaları gösterir. Fiyat bu çizginin üzerinde kaldığı sürece yükseliş trendi devam eder.
Düşüş Trendi
Düşüş trendi, fiyatların genel olarak düştüğünü gösterir. Bu trend, ardışık olarak daha düşük zirveler ve daha düşük dipler oluştuğunda ortaya çıkar. Düşüş trendini belirlemek için, en yüksek fiyat noktalarından (zirvelerden) bir çizgi çekilir. Bu çizgi, direnç çizgisi olarak da bilinir ve fiyatın yükselişe geçtiğinde durakladığı noktaları gösterir. Fiyat bu çizginin altında kaldığı sürece düşüş trendi devam eder.
Yatay Trend
Yatay trend, fiyatların belirli bir aralıkta hareket ettiğini belirtir. Bu durumda, fiyatlar ne belirgin bir şekilde yükselir ne de düşer. Yatay trendi belirlemek için, fiyatın üst ve alt sınırlarını belirleyen iki paralel çizgi çekilir. Üst çizgi direnç, alt çizgi ise destek seviyesini gösterir. Fiyatlar bu iki çizgi arasında dalgalanır.
Trend Çizgilerinin Çizilmesi ve Kullanımı
Trend çizgilerini çizmek için grafik üzerindeki dip ve zirve noktalarını belirleyin. Yükseliş trendinde, en düşük noktalar arasında bir çizgi çizin. Düşüş trendinde ise en yüksek noktalar arasında bir çizgi çizin. Bu çizgiler, fiyat hareketlerinin genel yönünü ve olası destek veya direnç seviyelerini gösterir.
Trend çizgileri, yatırımcılara fiyatın gelecekte nasıl hareket edebileceğine dair ipuçları verir. Yükseliş trendinde, fiyatın destek çizgisine yaklaştığında alım yapmak mantıklı olabilir. Düşüş trendinde ise fiyatın direnç çizgisine yaklaştığında satış yapmak mantıklı olabilir. Yatay trendde, fiyatlar destek seviyesine yaklaştığında alım, direnç seviyesine yaklaştığında ise satış yapmak stratejik olabilir.
Trend Çizgilerinin Önemi
Trend çizgileri, yatırımcıların piyasa yönelimlerini anlamalarına ve daha bilinçli alım-satım kararları vermelerine yardımcı olur. Bu çizgiler, fiyat hareketlerinin genel eğilimini göstererek yatırımcılara gelecekteki fiyat hareketlerini tahmin etme olanağı sağlar. Trend çizgilerini doğru bir şekilde belirlemek ve yorumlamak, yatırımcıların risk yönetimi stratejilerini geliştirmelerine de olanak tanır. Trend çizgileri, piyasa analizinde ve teknik analizde vazgeçilmez bir araçtır.
7. Hacim
Hacim, borsa grafiklerinde belirli bir süre boyunca işlem gören hisse senedi sayısını gösteren önemli bir göstergedir. Hacim, piyasa katılımcılarının ne kadar aktif olduğunu ve fiyat hareketlerinin ne kadar güçlü veya zayıf olduğunu anlamaya yardımcı olur. Hacim analizleri, yatırımcıların fiyat hareketlerinin gücünü ve piyasa trendlerini değerlendirmelerine olanak tanır.
Hacim Nedir ve Nasıl Gösterilir?
Hacim, genellikle grafiğin alt kısmında dikey çubuklar şeklinde gösterilir. Her çubuk, belirli bir zaman diliminde (örneğin bir gün, bir hafta veya bir ay) işlem gören toplam hisse senedi sayısını temsil eder. Hacim çubuklarının yüksekliği, işlem hacminin büyüklüğünü gösterir. Yüksek hacimli çubuklar, o dönemde büyük miktarda hisse senedi alınıp satıldığını, düşük hacimli çubuklar ise daha az işlem yapıldığını belirtir.
Yüksek Hacim
Yüksek hacim, genellikle güçlü bir fiyat hareketine işaret eder. Hisse senedi fiyatları önemli bir destek veya direnç seviyesini kırarken veya yeni bir trend başlarken yüksek hacim gözlemlenir. Yüksek hacim, piyasa katılımcılarının belirli bir fiyata büyük ilgi gösterdiğini ve bu fiyatın önemli bir seviye olduğunu gösterir.
Örneğin, bir hisse senedi önemli bir direnç seviyesini yüksek hacimle kırarsa, bu durum yeni bir yükseliş trendinin başlangıcına işaret edebilir. Benzer şekilde, bir destek seviyesinin yüksek hacimle kırılması, güçlü bir düşüş trendinin habercisi olabilir.
Düşük Hacim
Düşük hacim, zayıf veya kararsız fiyat hareketine işaret eder. Düşük hacim, yatırımcıların belirli bir fiyata ilgi göstermediğini veya piyasada genel bir belirsizlik olduğunu gösterebilir. Düşük hacimli dönemlerde fiyat hareketleri genellikle daha az güvenilir ve dalgalı olabilir.
Düşük hacim, genellikle bir konsolidasyon döneminde veya trendin sona erdiği zamanlarda gözlemlenir. Piyasa katılımcıları, yeni bir yön belirlemek için beklemede olabilir ve bu durum fiyat hareketlerinin daha az belirgin olmasına yol açar.
Hacim ve Fiyat İlişkisi
Hacim ve fiyat arasındaki ilişkiyi anlamak, yatırımcılar için kritik öneme sahiptir. Hacim analizleri, fiyat hareketlerinin ne kadar sürdürülebilir olduğunu değerlendirmeye yardımcı olur. Örneğin, yükselen bir fiyat hareketi yüksek hacimle destekleniyorsa, bu hareketin güçlü ve sürdürülebilir olduğu düşünülebilir. Ancak, düşük hacimli bir yükseliş, hareketin zayıf ve geçici olabileceğini gösterebilir.
Hacim Analizinde Kullanılan Araçlar
Hacim analizini daha etkili hale getirmek için çeşitli teknik göstergeler ve araçlar kullanılabilir:
- Hacim Profili. Belirli fiyat seviyelerinde işlem gören toplam hacmi gösterir ve destek/direnç seviyelerinin belirlenmesine yardımcı olur.
- On-Balance Volume (OBV). Fiyat ve hacim arasındaki ilişkiyi analiz ederek trendlerin gücünü ve yönünü belirler.
- Hacim Ağırlıklı Ortalama Fiyat (VWAP). Belirli bir zaman diliminde hisse senedinin ortalama fiyatını hesaplar ve gün içi alım-satım stratejilerinde kullanılır.
Sonuç
Borsa grafiği okumak, yatırım kararlarınızı destekleyecek önemli bir beceridir. Farklı grafik türlerini, eksenleri, mum grafiklerini ve teknik göstergeleri anlayarak, hisse senedi fiyatlarının nasıl hareket ettiğini daha iyi analiz edebilirsiniz. Destek ve direnç seviyelerini belirleyerek, alım-satım stratejilerinizi geliştirebilir ve trend çizgileri ile piyasa yönelimlerini takip edebilirsiniz. Hacim analizleri ile fiyat hareketlerinin gücünü değerlendirerek daha bilinçli yatırım kararları alabilirsiniz. Bu adımları takip ederek, borsa grafikleri konusunda daha yetkin hale gelebilir ve yatırım dünyasında başarılı olabilirsiniz.